O ikonie

Termin „ikona” pochodzi z języka greckiego ( eikon) i oznacza „obraz”, „wizerunek”, „portret”. Tym słowem, określamy święte wizerunki Jezusa Chrystusa, Matki Bożej, świętych, aniołów oraz różne przedstawienia wydarzeń biblijnych.Ikona jest obrazem, który Kościół Wschodni w swej tradycji prezentuje  wiernym jako miejsce obecności Boga i nośnik Jego łaski. Istotą swą sięga do fundamentalnej prawdy wiary chrześcijańskiej, do tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. Każda ikona nieustannie przypomina o Wcieleniu, bowiem Wcielenie jest bazą teologii ikony. Skoro Wcielenie jest fundamentem ikony, ikona świadczy o Wcieleniu. Zaprzeczenie Wcielenia oznacza odrzucenie ikony i odwrotnie. Jest to centrum nowotestamentowego Objawienia, przez Jezusa mamy bezpośredni dostęp do Boga, możemy widzieć Jego oblicze. Ewangelia mówi o tym tymi słowami: „A słowo ciałem się stało i zamieszkało wśród nas, i ujrzeliśmy chwałę Jego, chwałę, jaką ma jedyny Syn od Ojca, pełne łaski i prawdy” (Jan 1,14).

Ikona pisze M. Quenot to „ okno przez które człowiek kontempluje Królestwo Boże.” To „ księga o wierze” , która językiem linii i barw przekazuje naukę chrześcijańską. To miejsce obcowania z Bogiem, przypominające o Nim. To (jak zauważa archimandryta Rafał Karelin), „odczuwalna cisza wieczności, przenosząca osobę modlącą się przed ikoną, z królestwa ziemi do Królestwa Niebios.”

Ikona wyrosła ze sztuki, ale sztukę tę przerosła. Jest czymś więcej niż  tylko dziełem artystycznym, jest wizją Boga i wiedzą o Bogu. Ikona objawia świat piękna, harmonii i pokoju świata Niebiańskiego. Ujawnia piękno ukryte, piękno przyszłego wieku. Piękno ikony zawiera się bowiem w jej wnętrzu, jako że swoje źródło ma w Pierwowzorze – Bogu, który jest doskonałym Pięknem.

Ikona – zdaniem L. Uspieńskiego – jest równa Pismu Świętemu co do funkcji głoszenia słowa Bożego. Zawiera i głosi tę samą prawdę, co Ewangelia. Świeci Ojcowie mówią, że „ ikony są dla niepiśmiennych tym, czym Pismo Święte dla wykształconych”. Jest więc ona swego rodzaju „Biblią dla ubogich”, bowiem za pośrednictwem zmysłu wzroku ikona potrafi wprowadzić nawet osoby niewykształcone, czy nie potrafiące czytać, do świata duchowego. Święty Teodor Studyta pisał: „ To co w Ewangelii zostało przedstawione za pomocą papieru i tuszu, to na ikonie jest przedstawione za pośrednictwem różnych kolorów farb”.

Podsumowując, ikona jest materialnym pośrednikiem pomiędzy człowiekiem i Bogiem. Jest miejscem obecności Boga, który poprzez wizerunek objawia się człowiekowi. W ikonie Bóg przychodzi do nas, aby przypomnieć nam, że również my jesteśmy ikoną Boga, i że stać się podobnym do Niego jest naszym przeznaczeniem.

Znaczenie ikony

W ostatnich kilkunastu latach możemy dostrzec wyraźnie duże zainteresowanie sztuką sakralną, przede wszystkim ikoną. Ikoną zajmują się historycy, teologowie, malarze, krytycy sztuki, kolekcjonerzy, ludzie wrażliwi na piękno i poszukujący wartości   duchowych.

Przy tak dużym zainteresowaniu, mającym bardzo różnorodne źródła, łatwo zatracić właściwe rozumienie istoty, roli i znaczenia ikony. Często sprowadza się ją tylko do poziomu dzieła sztuki, o dużej wartości estetycznej. Niektórzy nawet postrzegają ikonę jako zjawisko egzotyczne, jako atrakcję przyciągającą widzów. Używają jej do ozdoby wnętrza swoich domów, tworzą publiczne i prywatne kolekcje. Nierzadko zamykają  ten rodzaj sztuki sakralnej w ścianach muzeum.

Człowiek szuka i pragnie piękna, a walory artystyczne ikony, jej subtelny antyrealizm, kolorystyka na pewno są tymi czynnikami, które oddziaływają na ludzi i to nie tylko wrażliwych, zaspakajając ich potrzebę przeżycia piękna. Być może w tym zawiera się odpowiedź na pytanie:

Co jest przyczyną tak wielkiego zainteresowania ikoną w czasach współczesnych?

Dzisiaj ikona, jej treści, znaczenie, symbolika, kolorystyka są jednak często niezrozumiałe. Dostrzega się i ceni jedynie wartości artystyczne, które często są najważniejszymi elementami ikony. Ale takie pojmowanie ikony, jako dzieła sztuki, mające zaspokoić wymagania estetyczne odbiorcy, na pewno jest istotne, ale nie najważniejsze. Ikona to nie tylko wyobrażenie religijne, ale coś znacznie więcej. Oprócz bogactwa artystycznego posiada znacznie większe bogactwo – duchowe.  Te duchowe bogactwo, rozumie i eksponuje wschodnie chrześcijaństwo. Wierzący prawosławny postrzega ikonę jako zjawisko o charakterze teologicznym. Ikona wyobraża zwycięstwo ducha nad materią, przedstawia harmonię zbawionego kosmosu, ukazuje bogactwo uświęconego i przebóstwionego życia. Przedstawia wielką tajemnicę prawdy Wcielenia Syna Bożego. Owo Wcielenie to pomoc dana człowiekowi przez Boga, aby w człowieku mógł zostać odnowiony obraz Boży. Aby człowiek mógł powrócić do Boga, aby wszystko, co niebiańskie i ziemskie zostało połączone w jedno w Bogu.